دهه ذی‌الحجة که خداوند به آن ایام سوگند یاد کرده آنجا که می‌فرماید: والْفَجْرِ ﴿١﴾ وَلَيَالٍ عَشْرٍ ﴿٢﴾ «به سپیده دم و به شب‌های دهگانه سوگند.»
پیامبر گرامی –صلّی‌الله علیه و سلّم– می‌فرماید: «ما من ایام، العمل الصالح فیهن احب الله من هذه الایام یعنی ایام العشر قالوا ولا الجهاد فی سبیل الله؟ قال: و لا الجهاد فی سبیل الله الا رجل خرج بنفسه و ماله و لم یرجع من ذالک بشیء.»
«عمل صالح در هیچ روزی به اندازه این روزها نزد خداوند محبوب نیست؛ عرض کردند حتی جهاد در راه خدا هم؟ فرمود: حتی جهاد؛ مگر آن مرد مجاهدی که جان و مالش را در راه خدا قربانی می‌کند.
این آیه و حدیث دلالت می‌کنند بر این که ایام ذی‌الحجة بزرگترین شب و روزهای سال هستند، به استثنای شب قدر.
مسلمانان سزاوار است در این ایام، تلاش نمایند تا طاعات و عبادات بیشتری انجام دهند؛ از جمله نماز و روزه و صدقات و قرائت قرآن بیش از پیشی از خود بروز دهند و همچنین لازم است بر امور زیر مواظبت نمایند:
-نیت خالص
برای انجام عبادات در این ایام، نیت از بزرگترین چیز‌های است که انسان مؤمن را به مقصودش خواهد رساند.
خداوند می‌فرماید: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّمَن فِي أَيْدِيكُم مِّنَ الْأَسْرَىٰ إِن يَعْلَمِ اللَّـهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِّمَّا أُخِذَ مِنكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّـهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿انفال.پ/٧٠﴾
«ای پیغمبر! به اسیرانی که در دست شما هستند بگو: اگر خداوند در دلهایتان خیری (همچون ایمان و اخلاص و صدق در اسلام آوردنتان) سراغ یابد (و بداند که دارای نیّت پاک و راستینی هستید، در دنیا و آخرت) بهتر از آنچه از شما دریافت شده است به شما عطاء می‌کند و شما را می‌بخشد (و شرک و سیّئات شما را نادیده می‌گیرد) و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»
چون خداوند بر قلب بنده‌ی خود که می‌خواهد در عبادات سعی و تلاش کند خبیر و آگاه است و او را یاری می‌نماید.
- بسیار دعا کردن
تا بدین وسیله خداوند او را یاری نماید و ثواب فراوانی بدست آورد، خوشبخت‌‌ترین انسان کسی است که در این روزها خدا را زیاد دعا نماید؛ چون خداوند کریم است و بنده خود را نا امید نمی‌نماید.
- معاشرت نیکو با مسلمانان و انجام نوافل
بزرگترین چیزی که انسان را به پروردگارش نزدیک می‌کند عبارت است از فرایض که خداوند بر بنده‌اش واجب گردانیده است.
در حدیث قدسی وارد شده است که خداوند می‌فرماید: وما تقرب الی عبدی بشئ احب الی مما افترضته علیه.
«بنده‌ی من بیش از هر چیز بوسیله انجام واجبات به من نزدیک خواهد شد.»
انسان مسلمان همیشه و مخصوصاً در این ایام، بیشتر بر انجام شعایر واجبات تأکید می‌ورزد؛ چراکه تأکید فراوانی شده است.
یکی از آن واجبات، نمازهای پنچ‌گانه فریضه است که لازم است به طور کامل و با جماعت خوانده شوند و همچنين رعایت کردن نیکی نسبت به پدر و مادر و به جا آوردن صله ارحام.
در این ایام بعضی از عبادات مستحب نیز وجود دارد که نسبت بر انجام دادن آنها بسیار تأکید شده است، یکی از آنها عبارت است از روزه گرفتن نه روز ذی‌الحجة و بخصوص روزه روز عرفه.
ابی قتاده انصاری به نقل از پیامبر –صلّی‌الله علیه و سلّم– روایت می‌کند که آن حضرت می‌فرماید:
«ان النبي –صلّی‌الله علیه و سلّم– سئل عن صوم یوم عرفه فقال:یکفر السنه الماضیه والباقیه.» (رواه مسلم.)
«در مورد روزه گرفتن روز عرفه از پیامبر اسلام سؤال شد ایشان فرمودند: گناه سال گذشته و حال را محو می‌کند.»
همچنین پیامبر در این باره می‌فرماید: «ما من یوم اکثرمن ان یعتق الله فیه عبدا من النار من یوم عرفه.» (رواه مسلم)
«در هیچ روزی به اندازه‌ی روز عرفه، خداوند بندگانش را از آتش دوزخ آزاد نمی‌سازد.»
ابن رجب می‌گوید: روز عرفه روز رهایی از آتش دوزخ است، هر کسی در این روز توقف نماید از آتش دوزخ رها خواهد شد و البته اهل شهر‌ها هم شامل این رهایی خواهند بود.
به همین خاطر است که روز بعد از روز دهم ذی‌الحجة برای همه‌ی مسلمانان گیتی عید است؛ چه آنهایی که در این مراسم شرکت کرده‌اند و چه کسانی که شرکت نکرده‌اند، چون همه‌ی مسلمانان شامل مغفرت و رهایی روز عرفه خواهند بود.
- یکی دیگر از عبادات مشروع در این ده روز عبارت است از تکبیر گفتن در غروب خورشید از آخر روز نهم ذی القعده در خیابان‌ها و کوچه‌ها و منازل و تا آخرین روز ایام التشریق ادامه پیدا می‌کند.
این تکبیرات بعد از نمازهای واجب و از صبح روز عرفه تا عصر آخرین روز ایام التشریق زمزمه می‌شود و این تکبیرات بعد از نمازهای واجب گفته می‌شوند:
الله اکبر الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله والله اکبر الله اکبر ولله الحمد.
- یکی دیگر از عبادات ویژه این ایام، عبارت است از ذبح و قربانی در روز عید قربان
منظور از آن خون ریختن جهت تقرّب الی الله می‌باشد. همانگونه که خداوند می‌فرماید:
وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّـهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ ۖ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّـهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ ۖ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ ۚ كَذَٰلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿حج/٣٦﴾
«ما (ذبح) شتران (چاق و فربه و دیگر چهارپایان) را (در حجّ) برای شما از جمله‌ی مراسم و مناسک (دین و نشانه‌های آئین) الهی قرار داده‌ایم و در چنین حیواناتی خیر (دنیا و اجر آخرت) شما است. پس در حالی که به صف ایستاده‌اند (و دست‌ها و پاها را جفت هم کرده‌اند و آماده‌ی ذبح می‌باشند) نام خدا را بر آنها ببرید (و به نام خدا ذبحشان کنید) و هنگامی که (نقش زمین شدند و) بر پهلوهایشان افتادند، خودتان (اگر خواستید) از گوشت آنها بخورید و به مستمند (غیر گدا) و به فقیر (گدا پیشه) بخورانید. این‌گونه (که می‌بینید) شتران را رام و مطیع شما کرده‌ایم تا این‌که (از الطاف کریمانه و انعام بزرگوارانه‌ی آفریدگار خود) سپاسگزاری کنید.»
سنّت آن است که حیوانات چاق و فربه را برای قربانی انتخاب نماییم.
خداوند می‌فرماید: ذَٰلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّـهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ ﴿حج/٣٢﴾
«(مطلب) چنین است (که گفته شد) و هر کس مراسم و برنامه‌های الهی را بزرگ دارد (و از جمله مناسک حجّ را گرامی‌شمارد)، بی‌گمان بزرگداشت آنها نشانه‌ی پرهیزگاری دل‌ها (و خوف و هراس از خدا) است.»
- دیگر عبادت مشروع در این ایام مبارک، تعظیم و بزرگداشت قربانی است، ابن عباس می‌فرماید: منظور از تعظیم قربانی انتخاب حیوان چاق و قشنگ است.
ابو امامه بن سهل می‌گوید: مسلمانان در مدینه حیوانات چاق را برای قربانی انتخاب می‌کردیم. (بخاری)
در این مقام و مکان شما را آگاه می‌کنم که دادن مال به جمعیّت‌هایی که سرپرستی ذبح قربانی را در خارج از بلاد برعهده دارند، مخالف دستورات خدا و پیغمبر است.
هدف از قربانی:
هدف اول: تقرّب به خداوند با سر بریدن، چون ذبح از بزرگترین عبادات محسوب می‌شود و خداوند آن را با نماز مقرون کرده است.
خداوند می‌فرماید: «فصّل لربّک والنحر» «برای پروردگارت روزه بگیر و نماز بپا دار»
قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿انعام/١٦٢﴾ «بگو: نماز و عبادت و زیستن و مردن من از آن خدا است که پروردگار جهانیان است (و این است که تنها خدا را پرستش می‌کنم و کارهای این جهان خود را در مسیر رضایت او می‌اندازم و بر بذل مال و جان در راه یزدان می‌کوشم و در این راه می‌میرم، تا حیاتم ذخیره‌ی مماتم شود.)»
منظور از نسک در این‌جا ذبح می‌باشد.
ذبح عبادت است و با فرستادن پول به ممالک دیگر برای قربانی این عبادت حاصل نخواهد شد، اگر چه این ذبح به نام و نیّت تو انجام شود.
خداوند می‌فرماید: لَن يَنَالَ اللَّـهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَـٰكِن يَنَالُهُ التَّقْوَىٰ مِنكُمْ ۚ كَذَٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّـهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ ۗ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ ﴿حج/٣٧﴾
«گوشتها و خونهای قربانیها (که مظاهر و صور ظاهری هستند، به هیچ وجه مورد توجّه خدا نبوده و) هرگز به خدا نمی‌رسد (و موجب رضای او نمی‌گردد) و بلکه پرهیزگاری (و ورع و اخلاص) شما بدو می‌رسد (و رضا و خوشنودیش را کسب می‌کند). این‌گونه که (می‌بینید) خداوند حیوانات را مسخّر شما کرده است تا خدا را به خاطر این که هدایتتان نموده است (و به سوی انجام اعمال نیکو رهنمودتان کرده است) بزرگ دارید و (سپاسگزار الطاف او باشید. ای پیغمبر!) نیکوکاران را (به پاداش عظیم و لطف عمیم خدا) مژده بده.»
هدف دوم: اگر انسان قربانی را به ممالک دیگری بفرستد از ذکر هنگام ذبح کردن محروم می‌شود همانگونه که خداوند می‌فرماید: وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ ۗ فَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا ۗ وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ(الحج/٣٤)
«(قربانی تنها منحصر به شما مسلمانان نبوده و بلکه) ما برای هر ملّتی (که پیش از شما به خدا ایمان داشته‌اند) قربانی را (که سمبل آمادگی انسان برای فدا شدن در راه خدا است) مقرّر کرده‌ایم، تا به نام خدا چهارپایانی را ذبح کنند که خدا بدیشان عطاء نموده است. خدای شما و ایشان خدای واحدی است (و برنامه‌ی او هم برنامه‌ی واحدی است. حال که چنین است) پس‌تسلیم (فرمان) او بوده و (اعمالتان خالصانه برای او باشد. ای پیغمبر) مژده بده مخلصان متواضع (در برابر فرمان خدا) را (به بهشت و پاداش فراوان آفریدگارشان).»
هدف سوم: اگر قرار باشد قربانی را در جای دیگری ذبح نماید نمی‌تواند از آن بخورد، در حالی که خداوند می‌فرماید: ِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ ۖ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ(الحج/٢٨)
«(آنان به این سرزمین مقدّس بیایند) تا منافع خویش را با چشم خود ببینند (و به سود مادی و معنویشان برسند و ناظر فوائد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و اخلاقی حجّ باشند) و در ایّام معیّنی که (روز عید قربان و دو و یا سه روز بعد از آن است، به هنگام ذبح قربانی) نام خدا را بر چهارپایانی (همچون بز و گوسفند و شتر و گاو) ببرند که خدا نصیب ایشان کرده است. پس (از ذبح حیوانات، ای حجّاج) خودتان از (گوشت) آنها بخورید و بینوایان مستمند را نیز بخورانید.»
امر به خوردن از قربانی با رأی کثیری از علماء برای وجوب است و اگر ذبح را در خارج از کشور انجام دهد این هدف محقّق نمی‌شود، فرق نمی‌کند ذبح واجب و یا مستحب باشد.
هدف چهارم: اگر قربانی را به خارج از کشور ببرد این شعایر عظیمی که خداوند برای مسلمانان در ممالک اسلامی به عوض از شعیره مکّه قرار داده پنهان و از بین می‌رود؛ عباداتی که در مکه آنجا داده می‌شود هدی و عباداتی که در ممالک اسلامی انجام داده می‌شود قربانی محسوب می‌شود. به این دلیل تا در همه جای دنیا این عبادت حاصل شود؛ برای همین است کسی که بخواهد قربانی بکند باید از تراشیدن مو خودداری نماید.
هدف پنجم: اگر قرار باشد قربانی در خارج از بلاد صورت بگیرد، دختران و پسران ما از این شعیره محروم می‌شودند، ولی اگر در منزل انجام شود همه‌ی افراد شریک ثواب آن قربانی خواهند شد.
با صراحت می‌گویم فرستادن قیمت قربانی به کشور‌های دیگر بزرگترین اشتباه است و برای آنان ثواب قربانی حاصل نخواهد شد.(والله اعلم)
هدف ششم: مردم به عنوان مادّی، نه طعام دادن به گرسنگان است به قربانی نگاه می‌کنند، این هم اشتباه و ضرر است.
خداوند می‌فرماید: لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَٰكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَىٰ مِنْكُمْ ۚ كَذَٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ ۗ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ﴿حج/٣٧﴾
«گوشتها و خونهای قربانیها (که مظاهر و صور ظاهری هستند، به هیچ وجه مورد توجّه خدا نبوده و) هرگز به خدا نمی‌رسد (و موجب رضای او نمی‌گردد) و بلکه پرهیزگاری (و ورع و اخلاص) شما بدو می‌رسد (و رضا و خوشنودیش را کسب می‌کند). این گونه که (می‌بینید) خداوند حیوانات را مسخّر شما کرده است تا خدا را به خاطر این که هدایتتان نموده است (و به سوی انجام اعمال نیکو رهنمودتان کرده است) بزرگ دارید و (سپاسگزار الطاف او باشید. ای پیغمبر!) نیکوکاران را (به پاداش عظیم و لطف عمیم خدا) مژده بده.»
بندگان شایسته خدا!
کسی که می‌خواهد قربانی کند از آخر روز ذی القعده از تراشیدن مو و کوتاه کردن ناخن خودداری کند و این با رؤیت هلال یا تکمیل سی روز ماه معلوم می‌شود.
بعضی از مردم گمان می‌کنند که امساک از ناخن و مو از صبح روز اول ذی‌الحجة شروع می‌شود، این نوع تفکّر هم اشتباه است بلکه ثواب قول قبل است به دلیل فرموده رسول الله –صلّی‌الله علیه و سلّم– که می‌فرماید: «من کان له ذبح یذبحه، فاذا اهل هلال ذی‌الحجة، فلا یاخذن من شعره و لا من اظفاره شیئا، حتی یضحی.» (رواه مسلم)
کسی که حیوانی برای ذبح دارد، با فرا رسیدن ماه ذی‌الحجة و تا پایان قربانی چیزی از مو و ناخن آن حیوان را نگیرد.
خداوند ما را یاری رساند تا بتوانیم یاد و شکر و عبادات او را به نحو احسن انجام دهیم و به ما توفیق حاصل بفرماید تا به خدمت این دین مفتخر شویم و از آن روزها کسب طاعات و عبادات نماییم!
آمین یا جواد و یا کریم!
نظرات